ادبیات تبلیغیادب تبلیغی، نوعی از ادب تعلیمی است و در مورد آثاری به کار می‌رود که باعث می‌شوند، خواننده در خصوص مسائل اخلاقی یا سیاسی، نظری خاص پیدا کند یا وضعیت خاصی اتخاذ نماید. فهرست مندرجات۱.۱ - درون‌مایه‌ی آثار ادبی تبلیغی ۱.۲ - دغدغه‌های نویسنده ۱.۳ - ماندگاری نوشته تبلیغی ۲ - دیدگاه علمای دین درباره کارکرد ادبیات ۳ - ریشه ادبیات تبلیغی در ادبیات فارسی ۴ - انگیزه شاعران مدیحه‌سرا ۴.۱ - نمونه‌ها ۵ - ادبیات تبلیغی در دوران معاصر ۶ - ادبیات تبلیغی در غرب ۷ - جزوه‌نویسی در ادبیات غرب ۸ - مهم‌ترین شاخه ادبیات تبلیغی ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - ادب تبلیغیادب تبلیغی، نوعی از ادب تعلیمی است و در مورد آثاری به کار می‌رود که باعث می‌شوند، خواننده در خصوص مسائل اخلاقی یا سیاسی، نظری خاص پیدا کند یا وضعیت خاصی اتخاذ نماید. [۱]
انواع ادبی، شمیسا، سیروس؛ تهران، انتشارات فردوس، ۱۳۸۱، چاپ نهم، ص ۲۷۰
۱.۱ - درون‌مایه‌ی آثار ادبی تبلیغیادبیات عرصه‌ای است که همه‌ی اندیشه‌ها و [[|تفکرا ت]] انسان در آن تجسم پیدا می‌کند؛ این تجسم در درون‌مایه‌ی آثار ادبی انعکاس دارد نه در قالب و فرم. [۲]
حقیقت و هنر دینی، مددپور، محمد؛ تهران، نشر سوره مهر، ۱۳۸۷، چاپ دوم، ص۳۱۷
معمولا درون‌مایه‌ی آثار ادبی تبلیغی، بر محور مسائل اخلاقی و سیاسی استوار است و قصد گوینده و سراینده‌ی آن ابلاغ و در نهایت تعلیم و آموزش می‌باشد. [۳]
فرهنگ اصطلاحات ادبی، داد، سیما؛ تهران، انتشارات گلشن، ۱۳۸۲، چاپ اول، ص ۱۹
۱.۲ - دغدغه‌های نویسندهدر این‌گونه آثار، نویسنده دارای دغدغه‌های خاص دینی و مذهبی، اخلاقی و سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است و همواره بر آن است تا اثرش، باورها و اندیشه‌هایی را به مخاطبان القا کند. در آثار تبلیغی، نویسنده حقیقت مانندی را از نوشته‌های خویش می‌گیرد و می‌کوشد، شخصیت‌ها و موقعیت‌های نوشته‌های خود را چنان طراحی کند و سامان دهد که با موضوع مورد تبلیغ وی هم‌ساز باشند. ۱.۳ - ماندگاری نوشته تبلیغیماندگاری نوشته‌ی تبلیغی کاملا بستگی به موضوع تبلیغ دارد. اما معمولا این نوع نوشته‌ها بنا به خاصه‌هایشان، دوام چندانی ندارند. اگر اثر تبلیغی تا مدت‌ها پس از مرگ آنچه که تبلیغ می‌کرده، زنده بماند، باید آفریننده آن را هنرمند و والاتر از یک آوازه‌گر صرف برشمرد. برای مثال در ایران آثار بزرگانی چون سعدی و حافظ و در غرب آثار جورج اورول رمان‌نویس، منتقد و مقاله‌نویس انگلیسی از قبیل "قلعه‌ی حیوانات"، را می‌توان در ردیف این گونه آثار تبلیغی فاخر آورد. [۴]
فرهنگ‌نامه ادبی فارسی، ت انوشه، حسن؛ هران، انتشارات سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۶، چاپ اول، ص ۳۹.
۲ - دیدگاه علمای دین درباره کارکرد ادبیاتبه اعتقاد علمای دین کارکرد ادبیات به‌واسطه‌ی نقش خاص آن در تبلیغ مفاهیم دینی تا جایی مهم جلوه می‌کند که درباره‌ی آن می‌گویند: طالب علم دینی که در جامعه‌ی امروزی تربیت می‌شود، با ادبیات زمان و زمینه‌های ادبی و فرهنگی به درستی آشنا باشد و آن را به‌طور دقیق و تخصصی یاد بگیرد تا از این ابزار به درستی استفاده کند. [۵]
ادبیات و تعهد در اسلام، حکیمی، محمدرضا؛ تهران، نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۴، چاپ ششم، ص ۳۲.
۳ - ریشه ادبیات تبلیغی در ادبیات فارسیادب فارسی در زمینه‌ی ادبیات تبلیغی از پشتوانه‌ی غنی و محکمی برخوردار است. رگه‌های ادبیات تبلیغی در ادبیات فارسی را می‌توان از همان سده‌های نخستین در آثار شاعران و نویسندگان ایران زمین دید. ۴ - انگیزه شاعران مدیحهسراهنگامی که شاعری مدیحه‌سرا به ستایش ممدوح خود شاه، وزیر یا بزرگی می‌پرداخت، در واقع تبلیغگر اندیشه و خصلت‌های ممدوح خویش در اجتماع بود و از این طریق این شاعران هم بر اعتبار ممدوحان خود می‌افزودند و هم مردم را معتقد می‌ساختند که آن پادشاهان و فرمان‌روایان، افرادی شاعرنواز و دانش‌پرورند. [۶]
فرهنگ‌نامه ادبی فارسی، ت انوشه، حسن؛ هران، انتشارات سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۶، چاپ اول، ص ۴۰.
۴.۱ - نمونههاآثار شاعرانی چون کسایی، ناصرخسرو، سنایی و غیره، که جملگی در خدمت تبلیغ اندیشه یا مذهب خاصی می‌باشد، جزو میراث کهن ادبیات تبلیغی ایران است. سرتاسر حماسه‌های دینی بازمانده از پیشینیان را نیز می‌توان از رویکردی ویژه در زمره‌ی نوشته‌های تبلیغی آورد. همچون "خاوران‌نامه‌ی ابن‌حسام خوسفی" و "خداوندنامه‌ی فتحعلی‌خان صبا" و... جملگی گذشته از داشتن بار دینی، تبلیغی نیز هستند؛ زیرا اندیشه‌ای ویژه را به خواننده یا مخاطب القا می‌کنند. [۷]
فرهنگ‌نامه ادبی فارسی، ت انوشه، حسن؛ هران، انتشارات سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۶، چاپ اول، ص ۴۰.
۵ - ادبیات تبلیغی در دوران معاصردر دوران معاصر، تقریبا از دوره‌ی مشروطه پس از این‌که نهادهای سیاسی اجتماعی جدی به‌وجود آمد، ادبیات تبلیغی سیاسی، بیشتر از گذشته در ادب فارسی راه یافت. کسانی چون شیبانی، قائم مقام فراهانی، ملک‌الشعرای بهار، ایرج میرزا، ادیب پیشاوری، ادیب نیشابوری، ادیب‌الممالک، ده‌خدا، سیداشرف‌الدین گیلانی (نسیم شمال)، عارف قزوینی، میرزاده عشقی، لاهوتی و فرخی یزدی از چهره‌های سرشناس این دوره می‌باشند. [۸]
ادوار شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ انتشارات سخن، ۱۳۸۰، چاپ اول، ص ۳۴
بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نشریاتی بر آمدند که با نام هنر و ادبیات، به تبلیغ اندیشه‌های خود می‌پرداختند. در این میان، شمار نشریاتی که تبلیغگر اندیشه‌های حزب توده بودند، بیش از بقیه نشریات بود. [۹]
فرهنگ‌نامه ادبی فارسی، ت انوشه، حسن؛ هران، انتشارات سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۶، چاپ اول، ص ۴۰.
بی‌شک تولد انقلاب اسلامی و ایجاد جریان فرهنگی این انقلاب، سبب رونق ادبیات تبلیغی شد. وقوع حوادثی چون دفاع مقدس، این رونق را تقویت کرد و سبب پدید آمدن آثار بسیاری شد که همگی در خدمت تبلیغ اندیشه‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی و جنگ بود. ۶ - ادبیات تبلیغی در غربدر تاریخ انقلاب‌های غربی شاید انقلاب روسیه بیشترین آثار تاریخی سیاسی را در خود جای داده باشد، آثاری که اگر تحت تاثیر قدرت‌های حاکم نبودند، بی‌گمان هم‌جهت با ذهنیت تبلیغگر و متعهد نویسندگان روسی به نظام کمونیستی و انقلاب سرخ بودند. حتی رمان‌هایی نظیر "دن آرام" و "زمین نوآباد" و بسیاری آثار تولستوی و گورکی در حیطه‌ی ادبیات تبلیغی قرار می‌گیرند. [۱۰]
ادبیات تبلیغی ادبیات انقلابی، بزرگ‌مهر، شرف‌الدین؛ کتاب ماه کودک و نوجوان، ۱۳۸۷، شماره ۱۹، ص ۲۵
۷ - جزوه‌نویسی در ادبیات غرببخش عمده‌ای از ادبیات تبلیغی را ادبیات جزوه‌ای می‌سازد. جزوه‌نویسی در ادبیات غرب، به ویژه در اروپای سده‌ی هجدهم میلادی، نمودی کاملا تبلیغی داشته و در واقع نوعی مرام‌نامه بوده است. چندی بعد، از اواسط سده‌ی نوزدهم میلادی کسانی همچون هنریک ایبسن، شاعر و نمایش‌نامه‌نویس نروژی (۱۸۲۸ ۱۹۰۶م)، اچ. جی. ولز، رمان‌نویس و روزنامه‌نگار انگلیسی (۱۸۶۶ ۱۹۴۶م)، برتولت برشت، نمایش‌نامه‌نویس و شاعر آلمانی (۱۸۹۸ ۱۹۵۶م) در پشتیبانی و اشاعه‌ی باورها و اندیشه‌های سیاسی، اجتماعی و گاه دینی خویش، به جزوه‌نویسی روی آوردند. ۸ - مهم‌ترین شاخه ادبیات تبلیغیاما بی‌تردید می‌توان گفت که مهم‌ترین شاخه‌ی ادبیات تبلیغی، نوشته‌های سیاسی است. نمونه‌ی این نوع ادبیات را هم در ایران و هم در ادبیات سایر ملت‌ها می‌توان پیدا کرد. همان‌طور که گفته شد، در ایران ادب سیاسی پس از مشروطه بیش از گذشته رونق گرفت و آثار بسیاری در این زمینه پدید آمد. نمونه‌های ادب سیاسی در غرب را می‌توان در ادبیات شوروی در دوره‌ی کمونیستی به ویژه دوره‌ی حکومت وحشت استالین پیدا کرد. ادبیات شوروی در این دوره کاملا حزبی و مرامی بود، چندان که بسیاری از منتقدان و نظریه‌پردازان ادبی به این برداشت رسیده‌اند که در این دوره، اثر ادبی والا و متعالی در شوروی پدید نیامده است. پیدایی آثار توده‌زده‌ای همچون "چگونه فولاد آب‌دیده شد؟" از نیکولای اوستروفسکی (۱۹۰۴ ۱۹۳۶م) نمایانگر همین واقعیت هستند. [۱۱]
فرهنگ‌نامه ادبی فارسی، ت انوشه، حسن؛ هران، انتشارات سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۶، چاپ اول، ص ۴۰.
۹ - پانویس
۱۰ - منبعپژوهشکده باقرالعلوم. رده‌های این صفحه : اصطلاحات ادبی | واژه شناسی
|